Για τα περισσότερα παιδιά, η ύπαρξη ενός κατοικιδίου εντός της οικογένειας είναι μία σταθερή και γλυκιά συνθήκη που θα τα συντροφεύει σε όλη τους τη ζωή! Ένας πιστός φίλος που κάθε φορά που γυρνάνε από το σχολείο χαίρεται, ένα μέλος που ακούει όλα τους τα μυστικά, μία ψυχή που με κάθε τρόπο μοιράζει αγάπη και αποδοχή! Έρχεται όμως αναπόφευκτα αυτή η στιγμή που φτάνει στο τέλος της τόσο μικρής - για τα ανθρώπινα δεδομένα - ζωής του. Τι σημαίνει αυτό;

Η σημασία της ανακοίνωσης

Η ανακοίνωση της απώλειας του κατοικιδίου, αποτελεί μία δύσκολη διαδικασία και πολύ συχνά είναι η πρώτη επαφή του παιδιού με τον θάνατο. Για αυτό χρειάζεται να μιλήσετε με φροντίδα και ειλικρίνεια στο παιδί χρησιμοποιώντας απλά, σαφή και κατανοητά λόγια, προσαρμοσμένα στην ηλικία του. Πώς θα το εξηγήσετε λοιπόν;

Τα αναπτυξιακά στάδια των παιδιών & η κατανόηση του θανάτου:

Η συναισθηματική αντίδραση και η επακόλουθη συμπεριφορά ενός παιδιού εξαρτάται από πλήθος παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου και του ηλικιακού του σταδίου.

• Τα βρέφη δεν έχουν ακόμα αναπτύξει την έννοια του θανάτου, ωστόσο αντιλαμβάνονται την απώλεια μέσα από τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των ενηλίκων και κυρίως των γονέων τους. 

• Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ο θάνατος φαντάζει προσωρινός και αναστρέψιμος. Για αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητο να επαναλάβετε μερικές φορές στο παιδί εκφράσεις όπως: “Το κατοικίδιό μας πέθανε. Αυτό σημαίνει πως δεν ακούει, δε βλέπει και δεν κινείται. Το σώμα του δεν λειτουργεί πια, αλλά θα υπάρχει πάντα μέσα στις αναμνήσεις και τις ιστορίες μας.”

• Τα παιδιά σχολικής ηλικίας αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την οριστικότητα του θανάτου. Στην προσχολική και στις αρχές της σχολικής ηλικίας παρατηρείται η διαδικασία της “μαγικής σκέψης”. Η μαγική σκέψη είναι μια φυσιολογική και αναπτυξιακή φάση κατά την οποία τα παιδιά πιστεύουν ότι έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν γεγονότα ή καταστάσεις με τη σκέψη, τις λέξεις ή τις πράξεις τους. Επομένως είναι σημαντικό να εξηγήσετε στο παιδί πως δεν φταίει καθόλου εκείνο για το γεγονός που συνέβη και πως δεν μπορούσε κανείς να το αλλάξει αυτό. Σταδιακά, το παιδί σχολικής ηλικίας αρχίζει να αποκτά επίγνωση για την οικουμενικότητα του θανάτου και τη θνητότητα, και ταυτόχρονα αναρωτιέται και επιζητά λεπτομέρειες για το γεγονός αυτό.

• Οι έφηβοι είναι έτοιμοι γνωστικά να αντιληφθούν έννοιες όπως η μονιμότητα του θανάτου και να αναστοχαστούν γύρω από μεταφυσικές έννοιες. Σε γενικές γραμμές τα παιδιά και οι έφηβοι ακόμα αναπτύσσονται γνωστικά και δεν αντιλαμβάνονται τις έννοιες όπως οι ενήλικες. Κάτι που για τους μεγάλους μπορεί να φαίνεται απλό και κατανοητό, για ένα παιδί φαντάζει λαβύρινθος χωρίς διέξοδο. Προσπαθεί λοιπόν να αποσπάσει λεκτικές και μη λεκτικές πληροφορίες και έπειτα συμπληρώνει τα κενά με τη φαντασία του. Συχνά, η φαντασία μπορεί να γίνει πολύ πιο τρομακτική από την πραγματικότητα, για αυτό είναι απαραίτητο να μιλάμε με σαφήνεια, ειλικρίνεια και ευθύτητα για τέτοια ζητήματα.

Πρακτικές οδηγίες για την ανακοίνωση

➔ Όταν αποφασίσετε ότι ήρθε η στιγμή της ανακοίνωσης χρειάζεται να βρείτε ένα ήρεμο και ασφαλές μέρος χωρίς περισπασμούς τόσο για το παιδί όσο και για εσάς. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα δωμάτιο του σπιτιού σε μια χαλαρή ώρα της ημέρας. Χρειάζεται να αποφύγετε μέρη όπως η παιδική χαρά ή στιγμές όπως η ώρα πριν πάει το παιδί στο σχολείο, πριν κοιμηθεί ή έρθουν οι φίλοι του στο σπίτι.

➔Πολύ συχνά, οι ενήλικες προσπαθούμε να απαλύνουμε τον πόνο και την δυσφορία του παιδιού, χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως “θα πάει στον ουρανό”, “κοιμήθηκε” ή “έφυγε”. Χωρίς να αναιρούμε τα θρησκευτικά, ηθικά και πολιτισμικά πλαίσια της κάθε οικογένειας, χρειάζεται να ακουστούν από εσάς λέξεις όπως “πέθανε”, “δεν ζει πια” και “το σώμα του έπαψε να λειτουργεί”.

➔ Μη διστάσετε να δείξετε τη θλίψη σας. Θυμηθείτε πως για τα παιδιά είστε πρότυπα συμπεριφοράς και θα μιμηθούν τον τρόπο με τον οποίο θα πενθήσετε.

➔ Τα παιδιά χρειάζονται τους γονείς να τα καθησυχάσουν ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνονται οποιοδήποτε συναίσθημα. Μπορεί να αισθανθούν θλίψη, θυμό, μπερδεμένα, ανακουφισμένα ή ακόμα και να βιώνουν απώλεια συναισθήματος.
 

➔ Είναι σημαντικό να στεκόμαστε δίπλα στα παιδιά με ενσυναίσθηση, κατανόηση, ψυχραιμία και να τους δίνουμε τον χρόνο να επεξεργαστούν την πληροφορία και τη διαδικασία. Είναι απολύτως φυσιολογικό να προκύψουν ερωτήσεις, σκέψεις ή και συναισθηματικά ξεσπάσματα έπειτα από μερικές ημέρες ή ακόμα και μήνες από τον θάνατου του κατοικιδίου μας. Ο οργανισμός μας χρειάζεται χρόνο να επεξεργαστεί και να προσαρμοστεί στην καινούρια συνθήκη.

Εάν πρόκειται να γίνει ευθανασία:
 

Σε αυτήν την περίπτωση χρειάζεται να εξηγήσετε την αλήθεια με απλά και σαφή λόγια, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το εξής: “Το κατοικίδιό μας είναι πολύ άρρωστο, πονάει πολύ και δεν μπορεί να γίνει καλά. Ο κτηνίατρος μπορεί να το βοηθήσει να πεθάνει ήρεμα, χωρίς άλλο πόνο. Εμείς (οι γονείς) το έχουμε σκεφτεί αρκετά και είναι η καλύτερη και πιο στοργική απόφαση που μπορούμε να πάρουμε.” Βεβαιωθείτε πως δεν θα χρησιμοποιήσετε εκφράσεις όπως “θα του κάνει μια ένεση και θα κοιμηθεί”, πως θα υποστηρίξετε τον/την κτηνίατρό σας και πως το βάρος της απόφασης θα είναι αποκλειστικά δικό σας.
 

Πώς να συμμετάσχει το παιδί μου στον αποχαιρετισμό;
 

Υπάρχουν τρόποι ώστε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να συμμετέχουν στη διαδικασία του αποχαιρετισμού και να μοιραστούν τα δικά τους συναισθήματα, σκέψεις και αναμνήσεις.
 

➔ Καλό είναι να ακολουθήσουμε τον ρυθμό και την επιθυμία του παιδιού στη διαδικασία του αποχαιρετισμού, καθώς δεν υπάρχει σωστή επιλογή. Μερικά παιδιά επιθυμούν να βρίσκονται στον ίδιο, στον ευρύτερο ή σε εντελώς διαφορετικό χώρο, ενώ άλλα να το αποχαιρετήσουν από το σπίτι. Σε κάθε περίπτωση αυτό που είναι αναγκαίο είναι η στήριξη, διαθεσιμότητα και παροχή ενσυναίσθησης από τους γονείς.

➔ Τα μικρότερα παιδιά εκφράζονται πιο εύκολα μέσα από συμβολικές πρακτικές, όπως η ζωγραφική, ο πηλός, το κολάζ ή οι χειροτεχνίες, επομένως μπορείτε να τα ενθαρρύνετε να δημιουργήσουν κάτι για το ζωάκι τους.
 

➔ Παράλληλα, μπορείτε να παροτρύνετε τα μεγαλύτερα παιδιά να γράψουν ένα γράμμα προς το κατοικίδιο, ή να κρατήσουν κάτι από τα αντικείμενά του (π.χ το ταμπελάκι με το όνομα).
 

➔ Η τελετή ταφής και η επίσκεψη στο μνημείο του κατοικιδίου βοηθά στην επεξεργασία των συναισθημάτων του παιδιού, άρα μη διστάσετε να προτείνετε στα παιδιά να συμμετάσχουν σε αυτό.
 

➔ Η συζήτηση και το μοίρασμα αναμνήσεων σε σημαντικές επετείους (πχ τα γενέθλια του κατοικιδίου) μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά σε βάθος χρόνου.

Τι να αποφύγω;
 

➔ Μην πείτε ψέματα στο παιδί. Είναι ανθρώπινη η ανάγκη μας να ελαχιστοποιήσουμε τον πόνο και τη θλίψη μιας απώλειας, πόσω μάλλον όταν μιλάμε για παιδιά. Χρειάζεται ωστόσο να θυμάστε πως η παρουσία των γονέων και το να επιτρέψετε στο παιδί να έρθει σε επαφή με όλα τα συναισθήματά του είναι εκείνη η συνταγή που θα το δυναμώσει και θα το βοηθήσει στην αναπτυξιακή του πορεία. Αποφύγετε επομένως να καλύψετε την απώλεια με εκφράσεις όπως “ανοίξαμε την πόρτα και έφυγε”, “το στείλαμε σε έναν θείο στο χωριό που θα έχει αυλή και θα περνάει καλά”. Με το να προσφέρετε αόριστες ή παραπλανητικές πληροφορίες, εκείνο θα βιώσει δυσπιστία, άγχος και μπέρδεμα.
 

➔ Σε περίπτωση που σκέφτεστε να πάρετε κατοικίδιο αμέσως μετά την απώλεια του δικού σας, σίγουρα να το ξανασκεφτείτε. Η σχέση που είχε αναπτυχθεί είναι τόσο μοναδική και ιδιαίτερη που χρειάζεται αρκετό χρόνο να ζυμωθεί μέσα σας. Θυμηθείτε πως θέλετε να διδάξετε στα παιδιά σας πως οι σχέσεις είναι σημαντικές και ουσιαστικές, επομένως εάν επιλέξουμε να πάρουμε ξανά κατοικίδιο αυτό θα γίνει έπειτα από αρκετή σκέψη και σε μία χρονική περίοδο που θα αισθάνεστε σαν οικογένεια ότι ο πόνος της απώλειας έχει μεταμορφωθεί σε ευγνωμοσύνη για τη σχέση σας και ότι είστε έτοιμοι να επενδύσετε σε μία καινούρια σχέση με ένα κατοικίδιο που θα είναι εντελώς διαφορετικό από το προηγούμενο.

➔ Παρομοίως, αρκετοί γονείς λένε πως “δε θα ξαναπάρουμε ποτέ κατοικίδιο!”. Εξηγήστε στα παιδιά πως ο πόνος της απώλειας είναι τόσο δυνατός αυτή τη στιγμή που δεν είστε σε θέση να αναλογιστείτε πώς θα ήταν δυνατό να ξανασυνδεθείτε με ένα κατοικίδιο. Ωστόσο, είναι απόλυτα φυσιολογικός και δε θα διαρκέσει για πάντα.

“Ο πόνος είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την αγάπη”
Η απώλεια είναι δυσβάσταχτη τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Με ειλικρινή επικοινωνία, συναισθηματική διαθεσιμότητα και ενσυναίσθηση, μπορεί να γίνει ένα σημαντικό μάθημα ζωής για το παιδί: να μάθει τι σημαίνει να συνδεόμαστε, να αγαπάμε, να αποχαιρετούμε και να θυμόμαστε.

________________________________________

Σκρέμπου Παρασκευή 

Ψυχολόγος

MSc Κλινικής Ψυχικής Υγείας

Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια