Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Κατοικίδια εν δράσει - τεύχος 34" και μπορείτε να το βρείτε πατώντας εδώ.

Η φροντίδα είναι η κατάσταση στην οποία κάτι είναι όντως σημαντικό. Είναι η πηγή της ανθρώπινης τρυφερότητας.

Rollo May – Ψυχολόγος, Υπαρξιακός Ψυχοθεραπευτής

Τι ακριβώς σημαίνει η λέξη φροντιστής;

Ως φροντιστής ορίζεται το άτομο που παρέχει σωματική ή ψυχοκοινωνική φροντίδα σε κάποιο άλλο άτομο ή πλάσμα. Μιλώντας για φροντιστές κατοικιδίων, ο όρος αναφέρεται στην παροχή φροντίδας σε ένα κατοικίδιο που πάσχει από κάποια οξεία ή χρόνια νόσο, κάποιον βαρύ τραυματισμό, αναπηρία, ακρωτηριασμό ή βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία. Δεν επιθυμούμε να αναστοχαζόμαστε την πιθανότητα το κατοικίδιό μας να αρρωστήσει ή να έχει δύσκολα γηρατειά, αλλά όταν αυτό συμβαίνει, η ευθύνη της φροντίδας αντιστοιχεί στον κηδεμόνα.

Τι σημαίνει το να είσαι φροντιστής ζώου συντροφιάς;

Από τη μία πλευρά υπάρχει η ανταποδοτική φύση της φροντίδας. Η σχέση που συνδιαμορφώνουμε με το κατοικίδιό μας είναι μοναδική και ξεχωριστή. Από την πρώτη ημέρα της κοινής μας συνύπαρξης εξασκηθήκαμε στις δεξιότητές μας στη μη λεκτική επικοινωνία, ενδυναμώνοντας τη συναισθηματική και σωματική μας οικειότητα. Μπορούμε με ευκολία να αναγνωρίσουμε τη συναισθηματική τους κατάσταση, τους φόβους, τη δυσκολία αλλά και την χαρά τους. Επιπλέον, η σωματική εγγύτητα που αναπτύσσουμε συχνά ξεπερνάει κάθε άλλη σχέση που θα αναπτύξουμε, καθώς η σωματική επαφή δεν χάνεται με το πέρας των ετών, αλλά αντιθέτως εντείνεται. Το να είμαστε σε θέση να το ανακουφίσουμε και να είμαστε δίπλα του τις στιγμές που το έχει ανάγκη καθίσταται ανταποδοτικό και μπορεί να μας γεμίζει με τρυφερά και ικανοποιητικά συναισθήματα. Μπαίνουμε πιο βαθεία μέσα στη σχέση, δοκιμαζόμαστε και αφηνόμαστε, πολλές φορές θέτωντας σε εφαρμογή έναν ρόλο που δεν ξέραμε ότι μπορούμε να υιοθετήσουμε –τον ρόλο του φροντιστή- .

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες πτυχές της φροντίδας του αγαπημένου μας πλάσματος που αξίζουν ιδιαίτερη μνεία. Η καθημερινή μας διάδραση μπορεί να εμπεριέχει αρκετό άγχος ή φόβο σχετικά με το εάν κάναμε κάτι λάθος και εάν αυτό θα ασκήσει επίδραση στην υγεία του. Ταυτόχρονα, ένα κοινό συναίσθημα είναι εκείνο των ενοχών. Συχνά αισθανόμαστε άσχημα με τον εαυτό μας που ξεκλέψαμε λίγο χρόνο και ασχοληθήκαμε με τον εαυτό μας ή με κάτι που θεωρούμε «λιγότερο σημαντικό». Χρειάζεται επίσης να έχουμε στο νου μας πως ξεκινώντας το ταξίδι της ίασης ή της ιατροφαρμακευτικής συντήρησης με το ζωάκι μας μπορεί να αισθανθήκαμε αισιοδοξία και ελπίδα. Κάποια στιγμή το ταξίδι μπορεί να μοιάζει δύσβατο και καθόλου ελπιδοφόρο. Θα έρθουν και δύσκολες ημέρες που θα αισθανθούμε ότι το βάρος της ευθύνης είναι ασήκωτο και ίσως να μη θέλουμε να το σηκώνουμε πια. Στην περίπτωση της αναπηρίας είναι συχνό το αίσθημα της ανημπόριας και της αβοηθησίας, ενώ παράλληλα, η μοναξιά και η απομόνωση μπορούν να μας δυσκολέψουν σε έντονο βαθμό. Αρκετές φορές τα προβλήματα υγείας του κατοικίδιου μας μπορεί να έχουν φτάσει σε σημείο όπου ο πόνος, η δυσφορία και η σωματική εξάντληση του ζώου να υπερτερούν των θετικών του να μένει στη ζωή. Η πορεία μας με το κατοικίδιό μας προς τις τελευταίες του ημέρες αποτελεί ένα ζήτημα άξιο αναφοράς, γεμάτο δύσκολα συναισθήματα τα οποία καλούμαστε να βιώσουμε.

Μπορεί το να είμαι φροντιστής να επηρεάσει την ψυχική μου υγεία;

Το βάρος του φροντιστή (caregiver burden) ορίζεται ως το πολυδιάστατο βάρος που βιώνει ένα άτομο που καλείται να φροντίσει ένα άλλο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το βάρος αυτό έχει διάφορες πτυχές και μπορεί να είναι οικονομικό, συναισθηματικό, γνωστικό, πρακτικό ή κοινωνικό. Αφ’ενός υπάρχουν οι αντικειμενικές δυσκολίες στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η διαχείριση χρόνου, η φαρμακευτική αγωγή, οι επισκέψεις στον κτηνίατρο, τα ειδικά γεύματα ή άλλου είδους ανάγκες οι οποίες είναι εξίσου απαιτητικές και χρειάζεται να μπουν εμβόλιμα στο καθημερινό πρόγραμμα. Αφετέρου στις υποκειμενικές δυσκολίες μπορεί κανείς να εντάξει τη συναισθηματική επίδραση, όπως τα συναισθήματα θυμού και ενοχών γύρω από την ασθένεια, αλλά και την κοινωνική διάσταση του ατόμου. Χρειάζεται να τονιστεί η προσωπική εκτίμηση των αντικειμενικών και υποκειμενικών δυσκολιών με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο φροντιστής καθώς ο καθένας μας βλέπει την πραγματικότητα μέσα από τα δικά του μάτια και τη βιώνει μέσα από τις δικές του αισθήσεις και εμπειρίες με αποτέλεσμα να οδηγείται στη δική του μοναδική κατανόηση και επεξεργασία.

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι μελέτες που παρατηρούν συσχετίσεις ανάμεσα στην ανθρώπινη ψυχική υγεία και ευζωία και τη φροντίδα του καταπονημένου κατοικιδίου. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν πως οι κηδεμόνες που φροντίζουν κατοικίδια εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα σωματικού στρες, άγχους και κατάθλιψης όπως επίσης και όσοι φροντιστές έχουν ζωάκι που πάσχει από χρόνια ή καταληκτική ασθένεια παρουσίαζαν υψηλά επίπεδα κατάθλιψης και χαμηλή ποιότητα ζωής.

Συμπληρωματικά, φαίνεται πως το βάρος μπορεί να είναι μεγαλύτερο για έναν φροντιστή που βρίσκεται σε οικονομική δυσχέρεια, αντιμετωπίζει δυσκολία με το να συμβαδίσει αρμονικά την εργασία του με τις υποχρεώσεις της φροντίδας, αλλά και διαθέτει μειωμένες κοινωνικές δραστηριότητες και κοινωνικό δίκτυο. Παράλληλα, αρκετές είναι οι περιπτώσεις όπου σε μία οικογένεια με μικρά παιδιά, οι γονείς χρειάζεται να είναι οι βασικοί φροντιστές του κατοικιδίου, επωμιζόμενοι ολόκληρο το βάρος του νοικοκυριού.

Τι είναι το burn-out του φροντιστή;

Παρακλάδι του συναισθηματικού φορτίου αποτελεί η εξάνληση του φροντιστή (caregiver burnout), κατάσταση στην οποία έχει επέλθει σωματική, συναισθηματική και νοητική εξάντληση. Μπορεί να εμφανιστεί με διάφορους τρόπους στον καθένα και να επηρεάσει σημαντικά κάποιους τομείς λειτουργικότητας του φροντιστή. Σε γενικές γραμμές το burn out είναι σαν να τελειώνει το φυτίλι από το κερί και αυτό πρέπει να συνεχίσει να ανάβει. Πολύ συχνά ο φροντιστής δίνει παραπάνω από αυτό που έχει ως απόθεμα, καταναλώνοντας ενέργεια και πόρους στο να βοηθήσει το πλάσμα που φροντίζει ή προσφέροντας παραπάνω από αυτά που αντέχει.

Η υγεία και η ευζωία των φροντιστών είναι εξίσου σημαντική με εκείνη του πλάσματος που φροντίζει. Για αυτό είναι απαραίτητο να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα και να προσφέρουμε στήριξη και κατανόηση στον εαυτό μας.

·       Συναισθηματική και σωματική εξάντληση

·       Απόσυρση από φίλους, συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα

·       Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που συνήθιζαν να επιφέρουν απόλαυση και χαρά

·       Αίσθημα αβοηθησίας και έλλειψη ελπίδας

·       Αλλαγές στην όρεξη, το σωματικό βάρος ή/και τον ύπνο

·       Δυσκολία συγκέντρωσης / Ξεχνάμε πράγματα / Αίσθηση σα να είναι θολωμένο το μυαλό

·       Αρρωσταίνουμε πιο συχνά / Παρατηρούμε σωματικά συμπτώματα (π.χ πονοκεφάλους, πόνους)

·       Αίσθημα ενόχλησης, αναστάτωσης και θυμού

·       Αίσθηση να θέλουμε να βλάψουμε τον εαυτό μας ή το πλάσμα που φροντίζουμε 

Εάν παρατηρείτε στον εαυτό σας μερικά από τα παραπάνω συμπτώματα είναι η ώρα να αναζητήσετε βοήθεια από έναν πιστοποιήμενο ειδικό ψυχικής υγείας.

Γιατί είναι σημαντικό να τσεκάρουμε την ψυχική μας υγεία;

Γενικότερα στη ζωή συναντάμε αρκετές δυσκολίες που μπορεί να μας γεννήσουν δυσφορικά συναισθήματα και σίγουρα όλοι έχουμε βρεθεί σε περιόδους που δεν ήταν ευνοϊκές για εμάς. Πολλές καταστάσεις και συναισθηματικές αντιδράσεις μπορεί να είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμες για μερικούς ανθρώπους αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως το να είμαστε φροντιστές μπορεί να επηρεάσει τόσο τη δική μας σωματική και ψυχική υγεία όσο και του πλάσματος που φροντίζουμε. Το να αμελούμε τα συμπτώματα που εμφανίζονται και μας ζορίζουν μπορεί να μας κάνει ευάλωτους σε σωματικές και ψυχικές νόσους αλλά και να μας παραλύσει εντελώς από το να προσφέρουμε τη βοήθεια που χρειάζεται ο πιστός μας φίλος.

Ποιες είναι μερικές πιθανές προτάσεις;

1.     Να απολαμβάνετε τις μικρές στιγμές με το κατοικίδιό σας. Όταν εκείνο είναι δυσκολεμένο ή ανήμπορο προσπαθήστε να αφιερώνετε λίγα λεπτά μέσα στην ημέρα, να κάθεστε δίπλα του και να χτίζετε μαζί τρυφερές αναμνήσεις.

2.     Μιλήστε ανοιχτά με τον κτηνίατρό σας. Το να συζητήσετε ανοιχτά για την ασθένεια του κατοικιδίου σου θα σας βοηθήσει να ανακτήσετε ένα κομμάτι ελέγχου και να μειώσετε το αίσθημα αβοηθησίας.  Είναι σημαντικό να μοιραζόμαστε τους προβληματισμούς και τις απορίες μας με τον ειδικό καθώς ο ίδιος γνωρίζει τη φύση της ασθένειας, την εξέλιξή της και τα σωστά βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν.

3.     Αποφύγετε την αυτο-κατηγορία. Κάνετε ό,τι είναι εφικτό για να βοηθήσετε το ζωάκι σας. Μην κατακρίνετε τον εαυτό σας εάν κάνετε λάθη ή χάσετε την ψυχραιμία σας, άλλωστε δεν υπάρχει ο τέλειος φροντιστής. Δεν είναι μια εύκολη κατάσταση και απαιτεί μεγάλο κουράγιο για να προσφέρετε κάθε μέρα. 

4.     Φροντίστε τον εαυτό σας. Η δική σας υγεία είναι εξίσου σημαντική με του κατοικιδίου σας, για αυτό είναι κρίσιμο να σας φροντίζετε. Να θυμάστε να κοιμάστε αρκετά, να τρώτε υγειϊνά, να αθλείστε και να περνάτε χρόνο με τους φίλους και την οικογένειά σας. Μπορείτε να κάνετε μικρά διαλείμματα 2-3 ωρών ώστε να γεμίζετε τις μπαταρίες σας.

5.     Μοιραστείτε το βάρος με άτομα που εμπιστεύεστε. Είναι σημαντικό να υπάρχουν γύρω σας άνθρωποι πρόθυμοι να σας βοηθήσουν όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και πρακτικά. Μερικές φορές είναι πολύ ανακουφιστικό να μοιραζόμαστε το βάρος της φροντίδας. Οι φροντιστές που νιώθουν ότι υποστηρίζονται επαρκώς από τον κοινωνικό τους περίγυρο, βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα συναισθηματικού φορτίου.

6.     Εξηγήστε τι ακριβώς χρειάζεστε.  

Αρκετές φορές όσοι δεν έχουν κατοικίδια ζώα δεν μπορούν να καταλάβουν τον ιδιαίτερο δεσμό που αναπτύσσεται με αυτά, με αποτέλεσμα να ακούτε εκφράσεις όπως «μία γάτα είναι, και τι έγινε, θα πάρεις άλλη»; Συνήθως οι κουβέντες αυτές δε λέγονται κακοπροαίρετα και υπάρχουν διάφοροι λόγοι που ειπώνονται. Η προσπάθεια των κοντινών σας προσώπων να σας προστατέψουν από τον πόνο και την οδύνη όπως και η δυσκολία τους να έρθουν σε επαφή με δυσφορικά συναισθήματα, μπορεί να μη σας προσφέρει αυθόρμητα την υποστήριξη που έχετε ανάγκη. Μία αποτελεσματική δίοδος είναι το να αναφέρετε τη συναισθηματική σας κατάσταση και να επικοινωνήσετε αυτό που σκέφτεστε με τρόπο ήπιο, ευθύ και ειλικρινή. Μπορείτε να τους εξηγήσετε τι θα θέλατε να ακούσετε από αυτούς και με ποιους τρόπους μπορούν να σας στηρίξουν. Η συναισθηματική σας κατάσταση είναι πραγματική και χρειάζεται να τη σέβεστε. Εάν όμως αισθάνεστε ότι εκτίθεστε επανειλλημένα σε ανθρώπους που δεν το κάνουν, καλό είναι να απομακρυνθείτε.

7.     Μιλήστε με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η συμβουλευτική και η ψυχολογική υποστήριξη για τους κηδεμόνες ζώων συντροφιάς αποτελούν διαφορετική υπηρεσία από την κτηνιατρική φροντίδα. Εάν βρίσκετε ήδη σε θεραπεία, καλό είναι να μοιραστείτε το βιώμά σας με τον/ την ψυχολόγο σας. Αναζητήστε ειδικούς και διαπιστευμένους επαγγελματίες που μπορούν να σας υποστηρίξουν.

________________________________________

Σκρέμπου Παρασκευή 

Ψυχολόγος

MSc Κλινικής Ψυχικής Υγείας

Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια